3,6K Nad Górami Świętokrzyskimi dumnie wznosi się szczyt Łysej Góry. Miejsce, w którym spotykały się miejscowe diabły i czarownice. Podczas swych zlotów zwanych sabatami odprawiały na nim tajemne gusła, tańce i piekielne zabawy. Ich szatańskie śmiechy i straszne zaklęcia echem odbijały się po okolicy wzbudzając lęk i przerażenie wśród okolicznych mieszkańców.… Dziś na Łysej Górze stoi Klasztor Misjonarzy Oblatów Maryi Niepokalanej zwany powszechnie Świętym Krzyżem. Raz na zawsze rozprawił się on z pogaństwem i czarownicami, choć nie było to łatwe. Po dziś dzień północny stok Łysej Góry pokrywa potężne gołoborze. Rumowiska skalne to według miejscowych legend dowód zwycięskiej walki zakonników nad Lucyferem i okolicznymi diabłami. Ale Święty Krzyż i gołoborze to nie jedyne ciekawe atrakcje w Górach Świętokrzyskich, które musisz zobaczyć. U podnóży gór skrył się także mały zaczarowany wehikuł czasu … Ten tekst jest jednym z serii 4 artykułów dotyczących laureatów w konkursie #NaWsiNajlepiej zorganizowanym przez Polską Organizację Turystyczną: 
Jeśli będzie Ci mało możesz wziąć udział w jednej z wielu gier terenowych pt. „Kraina Legend Świętokrzyskich”. Do wyboru masz: Życie Osady, Tajemnice Legend czy Życie i Kultura Naszych Przodków. Wszystkie odwołują się do lokalnych legend, ukazują słowiańską mitologię i proces przyjęcia chrześcijaństwa przez Słowian. W osadzie możesz również postrzelać z łuku, pojeździć na drewnianych wieloosobowych nartach, poprzeciągać linę, poskakać na wieloosobowej skakance i poznać sekret puszczania wielkich baniek mydlanych. Jak widzisz atrakcji jest bez liku! Ta bogata w lokalne legendy część Osady Średniowiecznej rozciąga się na niewielkiej wyniosłości tuż za bramą wejściową i drewnianym mostkiem zawieszonym nad malutkim potokiem będącym dopływem rzeczki Hutki. Na szczególną uwagę zasługuje w niej: „mokradło”, Święty Gaj oraz krąg złożony z trzech drewnianych rzeźb: Śwista, Pośwista i Pogody. Wiesz kim jest ta zagadkowa triada? Otóż Łysa Góra w Górach Świętokrzyskich, oprócz sabatu czarownic, była również miejscem kultu religii Słowian. Jedna z wersji zakłada, że czczono tam boga wiatru – Śwista, boga wirów powietrza – Pośwista (i jednocześnie syna Śwista) oraz boga, który sprawował pieczę nad pozostałymi zjawiskami atmosferycznymi czyli – Pogoda. Być może to właśnie tym bóstwom zawdzięczamy dzisiejsze powiedzenie „Piź..i jak w kieleckiem” ;-) Więcej legend związanych z częścią sacrum poznasz na miejscu w Osadzie. Nie chcemy ich wszystkich od razu Ci zdradzać. 
Część profanum w Osadzie Średniowiecznej to strefa świecka, przeciwieństwo sacrum – strefy świętej. To w niej znajduje się trzon wehikułu czasu – drewniane chaty pokryte strzechą ze swoimi niezwykłymi mieszkańcami. W strefie profanum odbywają się wszystkie codzienne wydarzenia z życia średniowiecznego człowieka. To tu zobaczysz pracę kowala, szewca, wikliniarza /rzeźbiarza, szwaczki, garncarki i zielarki oraz wypoczniesz w wiejskim solarium. 
Spod parkingu przy Osadzie Średniowiecznej około 2 km ścieżka przyrodnicza wiodąca przez Świętokrzyski Park Narodowy zaprowadzi Cię do jednej z najważniejszych atrakcji Gór Świętokrzyskich jakim jest Klasztor Misjonarzy Oblatów Maryi Niepokalanej zwany powszechnie Świętym Krzyżem. Łysa Góra, na której wybudowano bazylikę w czasach średniowiecza stanowiła ważny ośrodek związany z religią pogańskich Słowian. Pozostałością po nim jest wał kultowy w kształcie podkowy otaczający partie szczytowe wzniesienia. Ze Świętym Krzyżem nierozerwanie wiążą się również liczne legendy o sabatach czarownic. Święty Krzyż to jedno z największych polskich sanktuariów odwiedzane rocznie przez około 200 tysięcy pielgrzymów. Klasztor na Łysej Górze zamieszkiwali kiedyś Benedyktyni. Dziś jest on własnością Misjonarzy Oblatów Maryi Niepokalanej, którzy strzegą relikwii Krzyża Świętego w pancernym tabernakulum przy głównym ołtarzu w kaplicy Oleśnickich. Na Św. Krzyżu działa również Muzeum Misyjne, w którym ojcowie Oblaci prezentują swój dorobek misyjny. Do zwiedzania udostępnili także krypty księcia Jeremiego Wiśniowieckiego. Uwagę zwiedzających przyciąga także wysoki na 157m przekaźnik telewizyjny. Jako ciekawostkę dodamy, że jest to najwyższa budowla w województwie świętokrzyskim, którą widać z daleka. 
Klasztor na Świętym Krzyżu otwarty jest codziennie w godzinach 9.00 – 17.00. Istnieje możliwość zwiedzania z przewodnikiem klasztornym. Zachęcamy Cię również do wejścia na platformę widokową wieży Bazyliki Mniejszej na Świętym Krzyżu. Rozpościera się z niej niezwykła panorama na okolicę. Bilet wstępu na platformę to koszt 5 zł. 
- Sielsko i anielsko w Górach Świętokrzyskich, Osada Średniowieczna – II miejsce w kategorii – Oferta wypoczynkowa turystyki wiejskiej
- Zagroda Młynarska w Uniejowie – III miejsce w kategorii – Oferta wypoczynkowa turystyki wiejskiej
- Szlak kulinarny „Kaliskie Smaki” – III miejsce w kategorii – Oferta szlaków kulinarnych na terenach wiejskich
- Agroturystyka Polesie – II miejsce w kategorii – Wypoczynek na wsi
Spis treści
Osada Średniowieczna
Wehikuł czasu w Górach Świętokrzyskich
Osada Średniowieczna w Hucie Szklanej u podnóży Łysej Góry to miejsce, którego nie możesz pominąć będąc w Górach Świętokrzyskich. Magia, lokalne legendy, średniowieczna tradycja i historia wyróżniają to niezwykle miejsce na te innych atrakcji województwa świętokrzyskiego. Osada jest swoistym wehikułem, w którym czas cofa się o kilka stuleci. Po przekroczeniu jej bram odbędziesz cudowną podróż do przeszłości. Szum strumyka i drzew, szczęk żelaza, stukot młotka, jęk dłuta i radosne bzyczenie pszczół będą Ci towarzyszyły na poszczególnych etapach wędrówki po osadzie. W żywym skansenie czarownica podaruje Ci swą miotłę, na której wyruszysz w niezwykłą podróż do drewnianej chaty kowala, szewca, wikliniarza, tkaczki, garncarki i zielarki. Średniowieczni rzemieślnicy nauczą Cię metod rozniecania ognia miechem, wyplatania koszy i troczków, lepienia garnków z gliny, przygotowywania ziołowych naparów i przepysznych podpłomyków. Będziesz mieć również okazję do samodzielnego wykonania papieru czerpanego czy nauki kaligrafowania ściętą stalówką oraz możliwość zapoznania się ze średniowiecznym krojem pisma.
Jeśli będzie Ci mało możesz wziąć udział w jednej z wielu gier terenowych pt. „Kraina Legend Świętokrzyskich”. Do wyboru masz: Życie Osady, Tajemnice Legend czy Życie i Kultura Naszych Przodków. Wszystkie odwołują się do lokalnych legend, ukazują słowiańską mitologię i proces przyjęcia chrześcijaństwa przez Słowian. W osadzie możesz również postrzelać z łuku, pojeździć na drewnianych wieloosobowych nartach, poprzeciągać linę, poskakać na wieloosobowej skakance i poznać sekret puszczania wielkich baniek mydlanych. Jak widzisz atrakcji jest bez liku! Zwiedzanie Osady Średniowiecznej
Magiczny wehikuł czasu w Górach Świętokrzyskich składa się z trzech części : części sacrum, profanum i gastronomiczno-rekreacyjnej.1. Sacrum – strefa święta
Ta bogata w lokalne legendy część Osady Średniowiecznej rozciąga się na niewielkiej wyniosłości tuż za bramą wejściową i drewnianym mostkiem zawieszonym nad malutkim potokiem będącym dopływem rzeczki Hutki. Na szczególną uwagę zasługuje w niej: „mokradło”, Święty Gaj oraz krąg złożony z trzech drewnianych rzeźb: Śwista, Pośwista i Pogody. Wiesz kim jest ta zagadkowa triada? Otóż Łysa Góra w Górach Świętokrzyskich, oprócz sabatu czarownic, była również miejscem kultu religii Słowian. Jedna z wersji zakłada, że czczono tam boga wiatru – Śwista, boga wirów powietrza – Pośwista (i jednocześnie syna Śwista) oraz boga, który sprawował pieczę nad pozostałymi zjawiskami atmosferycznymi czyli – Pogoda. Być może to właśnie tym bóstwom zawdzięczamy dzisiejsze powiedzenie „Piź..i jak w kieleckiem” ;-) Więcej legend związanych z częścią sacrum poznasz na miejscu w Osadzie. Nie chcemy ich wszystkich od razu Ci zdradzać. 2. Profanum – strefa świecka
Część profanum w Osadzie Średniowiecznej to strefa świecka, przeciwieństwo sacrum – strefy świętej. To w niej znajduje się trzon wehikułu czasu – drewniane chaty pokryte strzechą ze swoimi niezwykłymi mieszkańcami. W strefie profanum odbywają się wszystkie codzienne wydarzenia z życia średniowiecznego człowieka. To tu zobaczysz pracę kowala, szewca, wikliniarza /rzeźbiarza, szwaczki, garncarki i zielarki oraz wypoczniesz w wiejskim solarium. Kowal
Z zawodem kowala w średniowiecznej osadzie zapozna Cię zabawny i na wskroś złośliwy i złowrogi zgrywus Ogniomir. Zapewne pochwali Ci się, że obok garncarki jest jednym z bogatszych i bardziej cenionych ludzi w wiosce. Jednym z jego najważniejszych zadań jest zaopatrywanie w części narzędzi rolniczych, obróbki drewna, skóry czy rogu. Zajmuje się także lecznictwem– przy pomocy kleszczy kowalskich usuwa mieszkańcom bolące zęby. Uchodzi też za specjalistę od schorzeń końskich. Miejscem jego pracy jest kuźnia położona na skraju osady. To właśnie w niej Ogniomir nauczy Cię rozniecania ognia miechem. Szewc
Rymarze, krawcy, szewcy i kuśnierze w średniowieczu specjalizowali się w produkcji poszczególnych wyrobów rzemieślniczych głównie dla potrzeb dworu, kościoła, a wreszcie swych współziomków. Często ich działalność rzemieślnicza była jedynie dodatkowym zajęciem, bo główne źródło utrzymania stanowiła dla nich uprawa roli i hodowla zwierząt. Przy użyciu prostych narzędzi (szydła, igły, noże, dratwy, drewniane kopyta itp.) ze skóry bydlęcej lub końskiej wyprawiali kożuchy, serdaki, delikatne obuwie i sakiewki oraz uprzęże dla koni, siodła i skórzane pasy pędne. W chacie Skóromira w Osadzie Średniowiecznej będziesz mógł obejrzeć je wszystkie. Zwróć uwagę na tzw. patynki, czyli rodzaj drewnianych koturn, chroniących delikatny skórzany but przed zniszczeniem i zabrudzeniem. Cieśla/wikliniarz
Celem cieśli w średniowieczu było zaspokojenie najważniejszych potrzeb mieszkańców, gdyż średniowiecze było przede wszystkim okresem drewna. Z kolei rzeźba miała wyrażać związek wiary i rozumu. Za jej pomocą przedstawiono m.in. treści religijne. Chętnie sięgano po wizerunki świętych, a sama rzeźba miała objaśniać i nauczać prawd wiary, zwłaszcza ludzi niewykształconych. Z kolei wikliniarstwo uzupełniało poszukiwania przez człowieka sposobów zaspokojenia podstawowych potrzeb. Było to też jedno z najstarszych rzemiosł w historii ludzkości. Mieszkańcy średniowiecznych osad samodzielnie wyplatali potrzebne im do codziennego życia przedmioty np. różnego rodzaju kosze. Ty też możesz wczuć się w ich rolę i z pomocą osadnika wypleść swój własny koszyk. Szwaczka
O tkaczkach i ubiorze obowiązującym w czasach średniowiecza można by napisać tomy. My nie zdradzimy Ci jednak ich tajemnicy, bo o wszystkich ciekawostkach związanych z tematem najlepiej opowie Ci niezwykła Pani Grzymisława. Wyprawianie lnu, rodzaje haftów oraz kolory strojów i sposób barwienia tkanin naturalnymi sposobami ma dosłownie w jednym palcu. Przy okazji ciekawej rozmowy w mgnieniu oka wyplecie niejeden kolorowy troczek, który możesz sobie później zabrać na pamiątkę. Garncarka
Rozwój średniowiecznych rzemiosł następował głównie w miastach, a uprawianie ich związane było z przynależnością do odpowiedniego cechu. Nikt spoza cechu nie mógł wykonywać swego zawodu w mieście, a często również w sporym promieniu wokół. W cechu istniała ścieżka dochodzenia do mistrzostwa, widać to dobrze na przykładzie garncarstwa. Najpierw przyszły garncarz zostawał uczniem (terminatorem), później czeladnikiem, a na końcu mistrzem. W Osadzie Średniowiecznej wcale nie musisz być w cechu ani posiadać mistrzowskiego tytułu, aby ulepić z gliny swoje własne naczynie. Jak to zrobić pokażą Ci niezwykle uzdolnione garncarki: Dobrutka i Glinka. Zielarka
Na końcu zwiedzania czekać będzie na Ciebie Zielisława z pysznymi podpłomykami, domową konfiturą i naparem z ziół. To w jej drewnianej chacie poznasz wszystkie tajniki związane ze średniowiecznym ziołolecznictwem. Królestwo zielarki jest fantastyczne! Naszym zdaniem to najpiękniejsza chata w całej osadzie. Ciepła gospodyni uśmiechem i dobrym słowem wita już od progu, a niezwykły zapach zebranych przez nią ziół wabi do wnętrza jej chałupy. Po przestąpieniu progu domostwa zielarki jest tylko lepiej. Drewniane ściany izby Zielisława przyozdobiła suszonymi ziołami, kwiatami i korzeniami. Na drewnianej ławie pokrytej białym obrusem rozłożyła nalewki, napary i maści, które przyciągają swym zapachem nie tylko pobliskie pszczoły, ale i wszystkich zwiedzających. 3. Część gastronomiczno- rekreacyjna
Po zwiedzaniu Osady Średniowiecznej proponujemy Ci krótki odpoczynek w jej strefie gastronomiczno-rekreacyjnej. Znajdziesz tam Karczmę Izba Dobrego Smaku z regionalnymi specjałami. Daniem popisowym szefa kuchni jest niewątpliwie zalewajka z jajkiem sadzonym oraz zarzucajka. Ta ostatnia to wiejska zupa z kiszonej kapusty. Nie mylić z kapuśniakiem! Rozgrzewa, ładuje akumulatory. Jest bogata w mnóstwo witamin, podnosi odporność i łagodzi przeziębienie. Sprawdzone, potwierdzone na własnej skórze. Jako ciekawostkę dodamy, że karczma leży na szlaku kulinarnym „Świętokrzyska Kuźnia Smaku” i działa przez cały rok. W miesiącach grudzień-marzec funkcjonuje tylko w weekendy oraz na potrzeby grup zorganizowanych po uprzedniej rezerwacji. Budynek Karczmy dysponuje również noclegami. Są to 2 pokoje 2 osobowe na poddaszu. W pobliżu Osady Średniowiecznej znajdziesz również pasaż handlowy z pamiątkami i produktami regionalnymi, małą gastronomię i plac zabaw dla dzieci. Informacje praktyczne dotyczące Osady Średniowiecznej:
- Osada Średniowieczna znajduje się w Hucie Szklanej, gmina Bieliny, woj. świętokrzyskie i powstała ze wspólnej inicjatywy samorządu Gminy Bieliny i Stowarzyszenia „Lokalna Grupa Działania – Wokół Łysej Góry”
- Osada Średniowieczna czynna jest w sezonie od II połowy kwietnia do października codziennie w godzinach od 9.00 do 18.00 (poza sezonem istnieje możliwość zwiedzania po wcześniejszej rezerwacji telefonicznej)
- Ceny biletów to: bilet normalny – 10 zł, bilet ulgowy- 8 zł, bilet grupowy normalny- 8 zł, bilet grupowy ulgowy – 6 zł (uczniowie, studenci, renciści i emeryci), dzieci do lat 3 wchodzą za darmo.
- Nieopodal Osady Średniowiecznej (50m) znajduje się dodatkowo płatny przestronny parking (samochód osobowy- cena 6 zł)
- Więcej informacji znajdziesz na oficjalnej stronie Osady Średniowiecznej
Inne pobliskie atrakcje w Górach Świętokrzyskich, które warto odwiedzić:
Święty Krzyż na Łysej Górze
Spod parkingu przy Osadzie Średniowiecznej około 2 km ścieżka przyrodnicza wiodąca przez Świętokrzyski Park Narodowy zaprowadzi Cię do jednej z najważniejszych atrakcji Gór Świętokrzyskich jakim jest Klasztor Misjonarzy Oblatów Maryi Niepokalanej zwany powszechnie Świętym Krzyżem. Łysa Góra, na której wybudowano bazylikę w czasach średniowiecza stanowiła ważny ośrodek związany z religią pogańskich Słowian. Pozostałością po nim jest wał kultowy w kształcie podkowy otaczający partie szczytowe wzniesienia. Ze Świętym Krzyżem nierozerwanie wiążą się również liczne legendy o sabatach czarownic. Święty Krzyż to jedno z największych polskich sanktuariów odwiedzane rocznie przez około 200 tysięcy pielgrzymów. Klasztor na Łysej Górze zamieszkiwali kiedyś Benedyktyni. Dziś jest on własnością Misjonarzy Oblatów Maryi Niepokalanej, którzy strzegą relikwii Krzyża Świętego w pancernym tabernakulum przy głównym ołtarzu w kaplicy Oleśnickich. Na Św. Krzyżu działa również Muzeum Misyjne, w którym ojcowie Oblaci prezentują swój dorobek misyjny. Do zwiedzania udostępnili także krypty księcia Jeremiego Wiśniowieckiego. Uwagę zwiedzających przyciąga także wysoki na 157m przekaźnik telewizyjny. Jako ciekawostkę dodamy, że jest to najwyższa budowla w województwie świętokrzyskim, którą widać z daleka. Klasztor na Świętym Krzyżu otwarty jest codziennie w godzinach 9.00 – 17.00. Istnieje możliwość zwiedzania z przewodnikiem klasztornym. Zachęcamy Cię również do wejścia na platformę widokową wieży Bazyliki Mniejszej na Świętym Krzyżu. Rozpościera się z niej niezwykła panorama na okolicę. Bilet wstępu na platformę to koszt 5 zł. Gołoborze na Łysej Górze
Tuż nieopodal Świętego Krzyża znajduje się kolejna ciekawa geologiczna atrakcja Gór Świętokrzyskich. Jest to olbrzymie bezleśne kamienisko skalne zwane gołoborzem. Podziwiać go można ze specjalnie przygotowanej do tego celu platformy obserwacyjnej znajdującej się na północnym stoku Łysej Góry. Gołoborza świętokrzyskie powstały ponad 500 mln lat temu. Zbudowane są z kambryjskiego piaskowca kwarcytowego i nierozerwalnie związane są z nimi legendy o sabatach czarownic, których dowiesz się na miejscu. Bilet wstępu na gołoborze na Łysej Górze to koszt 7 zł. Gdzie nocować w Górach Świętokrzyskich?
- Jak już wyżej wspomnieliśmy 2 pokojami 2 os. dysponuje Karczma Izba Dobrego Smaku wchodząca w skład Osady Średniowiecznej.
- Ze swojej strony możemy Ci również zaproponować „Agroturystykę u Kuremzy” w miejscowości Bieliny tuż nieopodal Świętego Krzyża. Niezwykle sympatyczni i mega gościnni gospodarze zadbają o Ciebie w sposób wyjątkowy. Do dyspozycji gości mają 2 apartamenty urządzone w regionalnym stylu. Każdy z nich ma 2 sypialnie, aneks kuchenny i prywatną łazienkę. Możesz również korzystać z ich olbrzymiego podwórka oraz grilla. My czuliśmy się u nich jak w domu! Na pewno tam jeszcze wrócimy.
Artykuł powstał we współpracy z Polską Organizacją Turystyczną w ramach konkursu #NaWsiNajlepiej
